Wartownia nr 1 na Westerplatte

Wartownia Nr 1 na Westerplatte to jedna z czterech wartowni zbudowanych w latach 30 XX wieku. Dzięki przesunięciu w roku 1967 na obecne miejsce, uniknęła rozbiórki.

W 1924 roku decyzją Rady Ligi Narodów od 1926 roku półwysep Westerplatte został przekazany Polsce na bazę przeładunku broni i amunicji. Zabezpieczeniem magazynów i całego terenu Wojskowej Składnicy Tranzytowej zajmował się 88-osobowy oddział polskich żołnierzy. Jego skład zmieniany był co pół roku. W celu lepszego zabezpieczenia terenu składnicy, w latach 1933 - 1934 zbudowano cztery żelbetonowe wartownie, a w dwa lata później budynek koszar. Latem 1939 wobec wzrostu napięcia w stosunkach niemiecko-polskich załoga placówki wzmocniona została do około 217 żołnierzy i rezerwistów zmobilizowanych spośród pracowników cywilnych.

Komendantem Składnicy od 1938 roku był major Henryk Sucharski, a dowódcą załogi wartowniczej kapitan Franciszek Dąbrowski. Na uzbrojenie placówki składały się karabiny Mauser, około 40 ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych, karabinki Mauser wz. 98, 2 działka przeciwpancerne kalibru 37 mm, stare działo 75 mm oraz 4 moździerze kalibru 81 mm.

W czasie całego okresu walk o Westerplatte Wartownia Nr 1 była kluczowym punktem polskiej obrony. Ogień prowadzony ze schronu w piwnicy i z okien w części naziemnej, uniemożliwiał Niemcom przedostanie się od strony nasady półwyspu czy kanału portowego do centralnej jego części. Bryła budynku, choć rażona odłamkami pocisków i kulami cekaemów, pozostała nieuszkodzona. Dowódcą załogi tego bohaterskiego punktu polskiej obrony był chor. Jan Gryczman. Z około 15-to osobowej obsady, polegli w walkach Zygmunt Zięba i Jan Czywil.

Z dawnych obiektów polskiej placówki na Westerplatte, do dziś zachowała się Wartownia Nr 1 (jako jedyna udostępniona dla zwiedzających). W 1967 roku ratując przed rozbiórką przesunięto ją w czasie skomplikowanej operacji technicznej na dzisiejsze miejsce. Stała bowiem na terenie nabrzeża portowego - dziś bazy promowej.

W czerwcu 1974 we wnętrzu Wartowni powstała Izba Pamięci zorganizowana przez koło ZboWiD w Nowym Porcie. W 1980 przekształcona została w istniejący do dziś Oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. We wnętrzu Wartowni prezentowane są pamiątki po Wojskowej Składnicy Tranzytowej i jej Obrońcach.

Westerplatte

Na Westerplatte, u wejścia do portu gdańskiego znajdowała się Polska Wojskowa Składnica Tranzytowa. Był to symbol polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Prawo do utrzymania straży wojskowej na półwyspie przyznała Polsce 7 grudnia 1925 roku Liga Narodów. Pierwszy oddział wartowniczy pojawił się na Westerplatte w styczniu 1926 roku. Polska uzyskała prawo do stacjonowania oddziału wartowniczego w sile 88 żołnierzy. W 1939 wobec zaostrzenia się stosunków niemiecko-polskich załogę Westerplatte wzmocniono do około 210 żołnierzy. Dowódcą załogi Westerplatte był mjr Henryk Sucharski, a jego zastępcą kpt. Franciszek Dąbrowski. Na Westerplatte były 4 betonowe wartownie, przystosowane do obrony koszary, willa podoficerska oraz umocnienia polowe. 

25 sierpnia 1939 roku w godzinach porannych przybył do Gdańska, z kurtuazyjną wizytą, szkolny pancernik Schleswig-Holstein. W rzeczywistości był to dobrze uzbrojony okręt, przygotowany do ataku na Westerplatte. O godzinie 4:30 rano 1 września 1939 Schleswig-Holstein odcumował od nabrzeża i ruszył w stronę zakola kanału portowego, zwanego Zakrętem Pięciu Gwizdków. Powoli zaczął zbliżać się do Westerplatte. W kwadrans później działa pancernika otworzyły ogień i do szturmu na Wojskową Składnicę Tranzytową ruszyło około tysiąca niemieckich żołnierzy z morza, lądu i powietrza. O 4.45 rozpoczęła się II wojna światowa. 

Żołnierze nie byli przygotowani do kilkudniowej walki. Zadaniem załogi, było utrzymać się 12 godzin w walce. Obrońcy Westerplatte odpierali znaczne siły niemieckie przez 7 dni, a przekazywana przez polskie radio wiadomość, że "Westerplatte jeszcze się broni", podtrzymywała na duchu walczące wojska polskie. Niemcy w akcie szacunku dla trudnego przeciwnika pozwolili majorowi Sucharskiemu zatrzymać w niewoli szablę. Była to szabla kawaleryjska wz. 21.

W okresie stalinizmu Westerplatte było niewygodnym symbolem dla ówczesnych władz, które prześladowały żołnierzy służących w wojsku II Rzeczypospolitej. W 1962 roku na zlecenie władz komunistycznych z symbolicznego cmentarza na Westerplatte usunięto krzyż, a na jego miejscu umieszczono czołg T-34 z 1945 roku. W 1966 roku na półwyspie odsłonięto 25-metrowy pomnik Obrońców Wybrzeża. 1 września 1971 na cmentarzu złożono, sprowadzone z Włoch, prochy dowódcy Składnicy majora Henryka Sucharskiego. W sierpniu 1981 roku w wyniku starań gdańskiej "Solidarności" na Westerplatte powrócił krzyż. We wrześniu 2007 roku z półwyspu usunięto czołg T-34.

Budynek koszarowy

Wartownia nr 3

Pomnik

Dawne miejsce czołgu T-34

Fragment radzieckiego czołgu IS-2, kiedyś służyło jako mocowanie tabliczki informacyjnej. Obecnie zapomniane i zarośnięte krzakami.

Symboliczny cmentarz

Magazyn amunicyjny

Placówka " Fort"

Placówkę urządzono w betonowym schronie z 1911 roku, stary element obrony portu oddał polskiej załodze nieocenione usługi. Placówka miała za zadanie powstrzymania natarcia nieprzyjaciela od strony plaży.

 

Zrekonstruowana rampa kolejowa dla magazynu amunicyjnego 

Wieża 25 Baterii Artylerii Stałej

Należała do powojennego systemu obrony wybrzeża PRL. W latach 1950-1955 powstało 10 takich jednostek, od Świnoujścia po Gdańsk-Stogi.

Bunkier 25 Baterii Artylerii Stałej

Gdańsk

Historia Gdańska obejmuje ponad tysiąc lat. Swój początek miała w IX wieku. Gdańsk rozwijał się jako osada rolniczo – rybacko – rzemieślnicza. Ok. 975 roku z inicjatywy Mieszka I wybudowano gród z portem, leżący nad rzeką Motławą. Pomorze Wschodnie wraz z Gdańskiem było ważnym i strategicznym obszarem z dostępem do morza. Dlatego też Piastowie usilnie zabiegali o przywrócenie ścisłych związków Pomorza z Polską. W 1119 roku Bolesław Krzywousty przyłączył Gdańsk do Polski. W 1236 roku uzyskał on prawa miejskie z rąk księcia pomorskiego Świętopełka II. Następnie gród został opanowany przez Krzyżaków (1308 r.), którzy wybudowali tu zamek. Ok. 1400 r. zespół gdański składał się z trzech Miast: Głównego, Starego, Młodego oraz Osieka. Tutejsza ludność bogaciła się na handlu zbożem i drewnem. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. W czasie wojny trzynastoletniej Polska odzyskała Pomorze Gdańskie. Zostało to udokumentowane aktem inkorporacji Prus do Polski, wydanym przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 roku. Trzy lata później nadał on miastu przywileje stanowiące podstawę prawną jego autonomii. Gdańsk stał się integralną całością i posiadł prawo bicia własnej monety, kontroli żeglugi w porcie i wolnego przewozu towarów z Polski oraz Litwy.

Dalsze dzieje Gdańska były nieco bardziej burzliwe od wcześniejszych. Król Zygmunt August próbował utworzyć na jego terenie bazę floty wojennej, a Stefan Batory chciał ukrócić potęgę miasta poprzez prowadzenie z nim otwartej wojny. Złoty okres Gdańska przypadł na XVII wiek. Miasto było jednym z największych i najbogatszych w Europie. To właśnie w tym czasie wzniesiono najwięcej budowli (m.in. ponad 300 spichlerzy i liczne kamieniczki). Wtedy też Gdańsk otoczył się jedną z najpotężniejszych fortyfikacji w Europie. Kolejny wiek przyniósł zastój gospodarczy. Pierwszy rozbiór Polski spowodował odcięcie się miasta od terytorium Królestwa Polskiego. W 1793 roku, po drugim rozbiorze Polski, Gdańsk trafił pod panowanie pruskie. Czternaście lat później, w wyniku wojen napoleońskich, po raz pierwszy stał się on Wolnym Miastem,. Zaczął rozwijać się tu przemysł wojenny i stoczniowy. W latach 1850 – 1870 uruchomiono pierwsze połączenia kolejowe, wodociąg miejski, gazownię, tramwaj konny oraz wybudowano Muzeum Miejskie. W 1904 roku została otwarta Politechnika Gdańska. W wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego oficjalnie powołano do istnienia Wolne Miasto Gdańsk (1920 r.).

Atak Niemców na Westerplatte oraz Pocztę Polską w Gdańsku rozpoczął II wojnę światową (1.09.1939 r.). Miasto dwukrotnie zostało poddane alianckim bombardowaniom. Największe zniszczenia przyniosło miastu przybycie do niego Armii Czerwonej i wyzwolenie go w marcu 1945 roku. Dokonano grabieży, wysiedlono do Niemiec pozostałych gdańszczan i osiedlono tu repatriantów z Kresów Wschodnich, a także ludność z Pomorza i centralnej Polski. W kolejnych latach Gdańsk został stopniowo odbudowany. Rozbudowano stocznię, dzięki czemu wzrosła liczba ludności w mieście. W latach siedemdziesiątych wybudowano Rafinerię, Port Północny oraz Siarkopol. Utworzono także Uniwersytet Gdański. Miasto znów stało się największym portem bałtyckim. W 1968 roku miały tu miejsce wystąpienia robotniczo-inteligenckie, skierowane przeciwko władzy komunistycznej. Dwa lata później wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej. W 1980 roku zalegalizowano tu największy i jedyny w Europie Środkowo-Wschodniej niezależny ruch społeczny Solidarność. W dniu dzisiejszym Gdańsk jest handlowym i turystycznym centrum polskiego Wybrzeża.