31 grudnia 2012

Siedziba Gestapo i NKWD w Radomiu

Przed wojną budynek  był miejscem zamieszkania kadry inżynierskiej Fabryki Broni. We wrześniu 1939 r. pracownicy zostali ewakuowani na prawy brzeg Wisły. Od ok. 25 września 1939 r. do 15 stycznia 1945 r. kamienica służyła Niemcom. Obiekt przeznaczono na siedzibę Urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa w Radomiu, której częścią składową było gestapo (skrót od Geheime Staatspolizei, czyli tajna policja państwowa). 

Piwnice stały się celami, a pomieszczenia na piętrze pokojami przesłuchań. Miejsce to było odpowiednikiem katowni gestapo przy ul. Szucha w Warszawie. Ludzie, którzy trafiali do aresztu gestapo przy ul. Kościuszki nie odzyskiwali nigdy wolności – droga stąd prowadziła tylko na miejsce straceń, lub do obozu koncentracyjnego. Tylko nieliczni z nich przeżyli wojnę. Piwnica budynku posiada jeden korytarz. Wzdłuż niego umiejscowionych było 15 cel. Więźniów przetrzymywano w nich zazwyczaj pojedynczo. W celach nie było światła, ubikacji czy też dostępu do bieżącej wody. Znajdowały się tam wyłącznie metalowe łóżka. Okienka były zakratowane i zasłonięte koszami, by zminimalizować jakąkolwiek możliwość kontaktu ze światem zewnętrznym. W lipcu 1944 r. Niemcy zarządzili częściową ewakuację władz dystryktu do Częstochowy. W styczniu 1945 r. opustoszały budynek stał się siedzibą NKWD, a wkrótce Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Przesłuchiwani w nim byli m.in. żołnierze Armii Krajowej. Zajmowano się wówczas zwalczaniem podziemia niepodległościowego i wszelkiej opozycji. W 1947 r. areszt zlikwidowano. 

Teraz jest to budynek, który zamieszkują mieszkańcy naszego miasta. W piwnicach zamalowane zostały napisy pozostawione przez więźniów na ścianach piwnic. Pozostały tylko drzwi, na których wyryte są napisy z lat wojny i późniejszych (np. nazwiska więźniów i daty. Przed gmachem znajduje się, wykonana przez Stanisława Romańczuka, rzeźba współczesna z napisem "Nigdy więcej wojny", symbol zniewolenia i cierpienia. W ścianę budynku wmurowane są dwie tablice: jedna pamięci przesłuchiwanych i torturowanych w czasie wojny, druga poświęcona ofiarom NKWD i PUBP.  









22 kwietnia 2012

Pronit - Pionki

Zakłady Tworzyw Sztucznych Pronit-Pionki (ZTS Pronit) wywodzą się z powstałej w 1923 r. Państwowej Wytwórni Prochu i Materiałów Kruszących (PWPiMK), ulokowanej w Puszczy Kozienickiej koło wsi Zagożdżon. Nazwę wioski przemianowano w 1932 r. na Pionki. Dzięki ulokowaniu PWPiMK niewielka wieś w ciągu kilkunastu lat przekształciła się w miasto w 1954r.

Do rozpoczęcia wojny zakłady produkowały głównie materiały wybuchowe na potrzeby wojska, położenie (wybrane nieprzypadkowo) pośród lasów i mokradeł Puszczy Kozienickiej z dala od większych osad ludzkich, sprzyjały tego typu tajnej produkcji, gdyż istniało małe prawdopodobieństwo dostania się w pobliże osób postronnych. W czasach powojennych rozszerzono asortyment produkcji fabryki, formując nowe zakłady wchodzące w jej struktury, rozpoczęto produkcję tworzyw sztucznych, klejów itp.

Z czasem postanowiono rozpocząć produkcję polichlorku winylu, oraz utworzono tłocznię płyt gramofonowych. W zakładach Pronit tłoczono płyty winylowe na zlecenie wydawnictw muzycznych. Firma wydawała również (choć stosunkowo rzadko) płyty pod własną marką "Pronit". Tłoczenie płyt gramofonowych kontynuowano do początku lat 90.

Kryzys polskich firm z okresu PRL nie ominął Pronitu. Wczesne lata 90 to początek końca tej firmy, dawnego potentata chemicznego. Rozpoczęły się grupowe zwolnienia, redukcje produkcji, firmę podzielono na kilka spółek, aż w końcu nastąpiła upadłość macierzystego zakładu.













18 marca 2012

Twierdza Zegrze - Umocnienie Duże

Wzniesiona w latach 1892-95 rosyjska twierdza, broniąca przeprawy przez Narew na północ od Warszawy. Umocnienia składały się z dwóch fortów połączonych wałem - tzw. Umocnienia Dużego i Umocnienia Małego. 

Forty, zmodernizowane w latach 1902-1907, były jednymi z najnowocześniejszych i najbardziej nowatorskich umocnień, wzniesionych przez inżynierów rosyjskich. Podczas budowy zastosowano wiele rozwiązań typowych dla fortyfikacji górskiej. Na potrzeby twierdzy powstały zespoły koszarowe w Zegrzu i w Zagrobach oraz siedem magazynów amunicji.

Twierdza w Zegrzu stanowiła jeden z kluczowych elementów tzw. polskiego trójkąta Warszawskiego Rejonu Fortecznego, składającego się - oprócz niej - z Twierdzy Nowogeorgijewsk (Twierdzy Modlin) i Twierdzy Warszawa. Trójkąt uzupełniały m.in. forty w Dębem i Beniaminowie, podporządkowane administracyjnie Twierdzy Zegrze. 

Doświadczenia wojny rosyjsko – japońskiej oraz ciągle zmieniająca się sytuacja polityczno – militarna w Europie, spowodowały zmiany w rosyjskiej doktrynie wojennej. Stwierdzono nieprzydatność większości fortyfikacji znajdujących się w Królestwie Polskim. Pod koniec 1909r. podjęto decyzję o kasacji większości twierdz. W 1910r. wykonano plany wyburzenia fortów Twierdzy Zegrze, jednak częściowe zniszczenia dosięgły tylko fortu w Beniaminowie. 

Obecnie Umocnienie Duże jest własnością Narodowego Banku Polskiego, który planował wzniesienie tam składnicy środków płatniczych oraz centrum rozliczeniowego. Miało się to odbyć kosztem zniszczenia dużej części umocnień, posiadających wysoką wartość historyczną i zabytkową. Plany budowy skarbca NBP zakończyły się fiaskiem. Umocnienie Małe należy do wojskowego Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu.









Fort Beniaminów

Fort w Beniaminowie został wybudowany przez Rosjan na przełomie XIX i XX wieku, jako fort łączący Twierdzę Zegrze z Twierdzą Warszawa. W 1904 roku fort uzyskał zdolności bojowe. Dalsze prace trwały do czasu wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej. W wyniku reformy z 1909 roku zaprzestano dalszych prac budowalnych i obiekt nigdy nie został ukończony. 

Fort Beniaminów położony jest na linii Warszawa-Zegrze (6km od Zegrza). Miał bronić tej linii razem z czterema innymi fortami. Dwa z nich: Wawer i Kawęczyn, zostały wzniesione w latach 1892-1893 w ramach Twierdzy Warszawa. Natomiast pozostałe dwa forty w Pustelnikach i Maciołkach nigdy nie doczekały się realizacji. Ich budowę zaprzestano na oczyszczeniu przedpola i przygotowaniu dróg fortecznych. W 1909 roku podjęto decyzję o likwidacji Twierdzy Warszawa. Na początku zlikwidowano umocnienia po praskiej stronie Wisły (m.in. forty: Kawęczyn i Wawer). Fort w Beniaminowie w 1913 roku został rozbrojony. 

3 sierpnia 1915 roku, podczas I wojny światowej, zapadała decyzja o opuszczeniu Twierdzy Warszawa. Wszystkie istotne elementy twierdzy zostały wysadzone w powietrze. Garnizon Rosyjski oddał Warszawę bez jednego wystrzału. Fort w Beniaminowie został więc zajęty przez Niemców bez walki. Automatycznie został włączony do linii obronnej "Bruckenkopf Warschau", biegnącej po linii Warszawa-Zegrze. Niemcy dostali w swoje ręce teren doskonale przygotowany do obrony przez rosyjskich inżynierów. W roku 1917 w pobliskich koszarach wybudowanych na potrzeby fortu (obecnie Białobrzegi) byli internowani oficerowie Legionów Polskich, którzy z odmówili złożenia przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. 

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku fort był obsadzony przez polskie legiony. Okoliczne tereny stanowiły przedpole Warszawy. 16 sierpnia Rosjanie próbowali go zdobyć, lecz się to im nie udało. 

W trakcie II wojny światowej Niemcy ponownie zajęli fort i umocnili linię Warszawa-Zegrze. W Beniaminowie powstał obóz dla jeńców radzieckich: Stalag 368. Podczas wyzwalania Polski fort Beniaminów został zbombardowany przez Rosyjski samolot. W 1944 roku, po zdobyciu przez Rosjan, został częściowo wysadzony. Wtedy to powstały jedyne uszkodzenia fortu. Zniszczono wszystkie kaponiery i tradytory.