25 stycznia 2014

Cmentarz Żydowski w Chęcinach

Dokładna data założenia cmentarza żydowskiego w Chęcinach nie jest znana. Z pewnością istniał już w połowie XVII wieku, bowiem w dokumentacji lustracji królewskiej z 1660 r. zapisano, iż Żydzi z Chęcin już wtedy mieli przywilej posiadania "kierchowa". Nekropolia położona jest na obrzeżach miasteczka, na południowo-wschodnim zboczu wzgórza zamkowego. Przez wiele lat chowano tu zmarłych z Chęcin oraz okolicznych miejscowości, między innymi z Kielc. W okresie międzywojennym cmentarz było ogrodzony parkanem, z bramą krytą gontem. Na jego skraju znajdował się budynek, w którym mieszkali stróż i grabarz. Cmentarz zajmuje działkę o powierzchni 2 hektary 81 arów i nieregularnych kształcie. Granice nekropolii są częściowo czytelne dzięki zachowanemu ziemnemu obwałowaniu oraz reliktom kamiennego muru. W wyniku dewastacji z lat drugiej wojny światowej oraz z okresu po jej zakończeniu, do dziś na terenie cmentarza zachowało się ponad 200 nagrobków. Z całą pewnością wiele macew zostało skradzionych i wykorzystanych do prac budowlanych i utwardzania podwórek i ścieżek. Zachowane nagrobki to typowe macewy, wykonane z miejscowych kolorowych zlepieńców, zwanych też chęcińskim marmurem, w formie pionowych płyt o zwieńczeniach trójkątnych, półokrągłych i prostych. Obiekt został zamknięty dla celów grzebalnych w 1964 roku. Obecnie cmentarz jest zaniedbany i zarośnięty, a przez to trudny do odnalezienia.







18 stycznia 2014

Cmentarz Rzymskokatolicki w Radomiu

Cmentarz Rzymskokatolicki w Radomiu mieści się przy ulicy Bolesława Limanowskiego 72. Został założony w 1812 r. na gruntach podarowanych przez niejakiego Łodwigowskiego, obywatela miasta Radomia. Jest to miejsce pochówku zasłużonych dla oświaty, kultury polskiej oraz powstańców i żołnierzy walczących o wolną Polskę. Spoczywają tu przedstawiciele znanych radomskich rodów: Bilewiczów, de Courtenay, Chałubińskich, Dziedzickich, Malczewskich, Karbońskich, Przyborowskich, Sobieszczańskich, Rewolińskich czy Zabiełłów. Wśród znanych radomian można znaleźć m.in. Józefa Brandta, artystę malarza, Józefa Grzecznarowskiego, posła na Sejm i prezydenta Radomia, Macieja Glogiera prawnika, społecznika i samorządowca, Konrada Vietha, głównego twórcy Stacji Krwiodawstwa przy ul. Limanowskiego 42 czy olimpijczyka z Amsterdamu Stanisława Kłosowicza.

W latach 1849-1890 nekropolia była kilkakrotnie powiększana. Już w latach 1813-1891 r. pochowanych było tam około 40,6 tys. zmarłych, a połowę stanowiły dzieci do lat dziesięciu. Podczas I wojny światowej zostały utworzone kwatery wojskowe. W jednej z nich pochowani zostali żołnierze Legionów Polskich, a w osobnej poległych w wojnie polsko-bolszewickiej. W czasie II wojny światowej cmentarz stał się miejscem pochówku m.in. bohaterów kampanii wrześniowej 1939 r. Wówczas służył także okupantowi jako miejsce straceń strażaków i ludności cywilnej. 

Jednym z najbardziej przykrych wydarzeń ostatnich lat związanych z historią tego miejsca była w 1995 r. kradzież i zniszczenie "Anioła Ciszy" autorstwa Bolesława Jeziorańskiego. Postać stanowiła element grobu wybitnego radomianina Konstantego Mireckiego. Na szczęście postanowiono wykonać replikę monumentu. 












Makieta zamku Radomskiego

Zamek wybudowany przez Kazimierza Wielkiego w obrębie murów był gotycką budowlą z czerwonej cegły o niewielkim znaczeniu militarnym. Pełnił funkcję rezydencji wędrującego dworu królewskiego oraz był siedzibą radomskiego starosty. Gościł koronowane głowy, cudzoziemskich posłów. Na co dzień działał w nim sąd grodzki, a okazjonalnie odbywały się sesje sądu ziemskiego, kapturowego oraz Trybunału Skarbowego. 

Usytuowany był w południowo–wschodniej części miasta, w pobliżu kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Główny budynek stanowił tzw. „dom wielki”. Przylegał on bezpośrednio do murów miejskich. Pełnił funkcje rezydencji mieszkalnej. Na piętrze znajdowała się okazała sala, której wszystkie ściany miały okna. W komnatach były marmurowe kominki i polewane piece, przejścia zdobiły liczne portale. Z prawej strony (w części północno-zachodniej) wystawiono budynek piętrowy zwany „budynkiem wedle bramy” mieszczący na parterze kuchnię, piekarnię i składy żywności. Piętro zajmowała izba jadalna oraz pomieszczenia mieszkalne prawdopodobnie przeznaczone dla starosty, podstarościego i burgrabiego. Oba budynki połączone były ze sobą krytym gankiem. Pomiędzy nimi stała wieża biała, w której trzymano złoczyńców pochodzących z gminu, dalej zaś druga wieża dla więźniów szlacheckiego pochodzenia. Wejście do zamku prowadziło przez bramę od strony ulicy Grodzkiej. 

Cały zespół zamkowy otaczał mur, w którym znajdowała się zabezpieczana furta. Przez nią wychodziło się do ogrodu, łaźni i browaru zamkowego, usytuowanych poza murami. W czasach Jagiellonów zamek został przebudowany w stylu renesansowym. Prace te w latach 1510-1515 przeprowadził Mikołaj Szydłowiecki, ówczesny kasztelan radomski. W efekcie główny budynek otrzymał reprezentacyjne schody, attykę i taras. W okresie potopu szwedzkiego Radom dwukrotnie zniszczono. Zdewastowano również zamek. Od tego czasu, mimo prób odbudowy, zespół zamkowy nie reprezentował już takich walorów, jak w epoce jagiellońskiej. W 1787 r. starosta radomski Aleksander Potkański przebudował „dom wielki” nadając mu parterową formę nawiązującą do szlacheckich dworów wiejskich. Mieściły się w nim kancelaria miejska i kasa. Pod koniec XVIII w. budynek zajęła administracja austriacka. Wówczas rozebrano wieżę i mur oddzielający zamek od zabudowań miejskich. W 1863 roku pozostałości zamku przekazano dozorowi kościelnemu parafii Radom. Od tego czasu do chwili obecnej mieszka tu proboszcz parafii św. Jana Chrzciciela. 

Na przełomie XVIII i XIX w. liczne zmiany nastąpiły również w wyglądzie i funkcji „domu wedle bramy”, nazywanego również „kamienicą starościńską”. Mieściła się w nim szwalnia garnizonowa, a w latach 1829-1835 (z kilkuletnią przerwą) fabryka wyrobów półbawełnianych Selimy Blocha. W 1845 r. budynek przejęła Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego. Przed wybuchem II wojny światowej umieszczono tu dom dziecka, a następnie pogotowie opiekuńcze. W latach 2007-2012 przeprowadzono generalną modernizację „kamienicy starościńskiej”. W piwnicach utworzono wystawę eksponującą część znalezisk odkrytych w czasie badań archeologicznych. Podjęto również próbę zrekonstruowania wyglądu zamku czego efektem jest makieta wykonana z brązu. Można ją oglądać od strony ul. Grodzkiej, na dawnym dziedzińcu zamkowym.








Getto w Radomiu

Od chwili utworzenia Generalnej Guberni niemieckie władze okupacyjne dążyły do zagłady Żydów, konsekwentnie i metodycznie realizując swe nieludzkie plany. Dotyczyło to również Radomia i obszaru dystryktu radomskiego. Wszystkim Żydom, powyżej 10 roku życia nakazano noszenie na ramieniu opaski z gwiazdą syjońską pod groźbą kary śmierci, zabroniono korzystania z wszelkich środków transportu. 

Getto w Radomiu powstało 3 kwietnia 1941 r. W nomenklaturze niemieckiej nazywane było gettem złożonym, tzn. składającym się z dwóch dzielnic żydowskich położonych w różnych częściach miasta. W dzielnicy śródmieście utworzono tzw. "duże getto", w którym umieszczono ok. 25 tys. osób, natomiast w dzielnicy Glinice znajdowało się "małe getto", w którym zamknięto ok. 8 tys. osób. W gettach panowały bardzo trudne warunki bytowe: głód, przeludnienie, fatalne warunki sanitarne, szerzyły się liczne choroby zakaźne, zwłaszcza tyfus. 

W 1942 r. rozpoczęto w Radomiu przeprowadzanie akcji "Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej" pod kryptonimem "Reinhard". W dystrykcie radomskim trwała ona od 4 sierpnia do 7 listopada 1942 r. W tym czasie zlikwidowano getta, a ich mieszkańców mordowano na miejscu lub wywożono do komór gazowych obozu zagłady w Treblince. Jedynie nieznaczną część pozostawiono w miejscowych obozach pracy. 

W drugiej połowie lipca 1944 r. Niemcy przystąpili do likwidacji obozów pracy przymusowej. Pozostałych przy życiu ok. 2,5 tysiąca osób narodowości żydowskiej w pieszych konwojach skierowano na Zachód. Wielu z nich zastrzelono podczas "marszu śmierci", a tych którzy przeżyli wywieziono pociągiem z Tomaszowa Mazowieckiego do Auschwitz. W 1950 r. na placu przy ulicy Mordechaja Anielewicza, w miejscu dawnej synagogi, odsłonięto pomnik projektu Jakuba Zajdensznira ku czci Żydów radomskich pomordowanych w czasie okupacji hitlerowskiej.



Zaglądając w podwórko przy ul. Wałowej 1. Na jednej z kamienic, które znajdowały się w gettcie widnieje Żydowski napis. Najprawdopodobniej powstał w okresie międzywojennym. Niestety, zachował się jedynie we fragmentach. Tekst to reklama hotelu i restauracji, prowadzonych pod nazwiskiem A. Mentlik. Budynek, na którym ocalały napisy, znajduje się na terenie zespołu urbanistyczno-architektonicznego miasta Radomia. Budynek został wpisany do rejestru zabytków byłego woj. radomskiego we wrześniu 1989 r. Kamienica podlega ochronie konserwatorskiej. 




7 stycznia 2014

Pierwsza kwadra Księżyca

Gdy jest nów Księżyca, czyli jest on niewidoczny, po kilkunastu godzinach po nim, zaczyna się rysować z prawej strony sierp Księżyca. Już po 3 dniach można zobaczyć, że Księżyc z prawej strony przybrał kształt sierpa, jest to tzw. Młody Księżyc (Księżyca przybywa). Po następnych 3 dniach, Księżyc wchodzi w trzecią fazę, zwaną Pierwszą Kwadrą. Księżyc przebył właśnie 1/4 swojej drogi wokół Ziemi i widać jego połowę tarczy.