Kopalnia soli w Wieliczce cz.1

Kopalnia soli w Wieliczce jest unikatowym obiektem górniczym, jednym z największych i najstarszych zakładów przemysłowych w Europie, czynnym nieprzerwanie od średniowiecza do końca XX wieku. Wraz z pobliską kopalnią w Bochni tworzyła Krakowskie Żupy Solne – historyczne przedsiębiorstwo o ogromnym znaczeniu dla gospodarki dawnej Rzeczypospolitej, którego zasady funkcjonowania określała XIV-wieczna ordynacja króla Kazimierza Wielkiego. Utrzymywana przez stulecia na najwyższym poziomie technicznym, stanowi dziś bezcenny dokument ewoluowania technik górniczych sprzed epoki maszyny parowej, a także rozwoju i organizacji przemysłu solnego w Polsce. Naukową wartość doskonale zachowanych wyrobisk, górniczych konstrukcji, urządzeń i narzędzi dopełniają źródła historyczne w postaci istniejącej dokumentacji ikonograficznej i kartograficznej z różnych epok. Na wyjątkowość wielickiej kopalni składa się ponadto naturalne piękno jej przestronnych komór, często zalanych jeziorami solankowymi, jak również oryginalny charakter obiektów sztuki i rzemiosła wykonanych w soli przez samych górników dla ozdobienia podziemnych kaplic. Podziwiana od stuleci przez odwiedzających ją, w tym liczne osobistości świata polityki, nauki i kultury, Wieliczka należy do najważniejszych miejsc tak polskiego, jak i światowego dziedzictwa kulturowego. 

Kopalnia leży pod miastem na dziewięciu poziomach (na głębokości od 57 do 327 m). Oryginalne wyrobiska rozciągają się na powierzchni o długości ok. 5,5 km i szerokości 1,5 km. Liczą 2040 komór i ok. 300 km chodników, o łącznej objętości pustek poeksploatacyjnych wynoszącej ok. 7,5 mln m³. Najstarsze wyrobiska zaczynają się powyżej spągu pierwszego poziomu. Komory powstałe w okresie od XVI do początku XX wieku mieszczą się na poziomach I-III. W czternastu komorach na III poziomie znajduje się stała ekspozycja Muzeum Żup Krakowskich, którego naziemną siedzibą jest Zamek Żupny. Zespół potężnej architektury podziemi można zwiedzać dzięki wytyczonej trasie turystycznej, początek której znajduje się w obiekcie stanowiącym współczesne wejście do kopalni – szybie Daniłowicza, zgłębionym w latach 1635-1640. Prowadzi ona przez chodniki (zwane podłużniami i poprzeczniami w zależności od kierunku, w jakim były wykuwane) i solne komory. Te ostatnie zabezpieczane były przed zawaleniem na kilka sposobów: drewnianymi kasztami (np. komora Mikołaja Kopernika), drewnianą obudową rozporową (np. komora Michałowice), ochronnymi filarami solnym pozostawionymi w wyrobiskach (np. komora Erazma Barącza). Najwyższe udostępniane do zwiedzania wyrobisko łączące dwa poziomy to komora nazwana imieniem Stanisława Staszica, który zwiedzał kopalnię pod koniec XVIII wieku. Z kolei komora Józefa Piłsudskiego powstała z dwóch komór wykutych w 1. połowie XIX wieku, przystosowanych następnie do celów turystycznych. Przebito między nimi tunel, zalano solanką i uruchomiono prom dla zwiedzających. W celu zabezpieczenia stropów wykonano tu obudowę zwaną koszykową. Spośród starszych wyrobisk interesująca jest komora Pieskowa Skała z XVII wieku łącząca dwa sąsiadujące poziomy. Widoczne są w niej ślady robót kruszackich, zachowały się także odcinki starych schodów kutych w soli, którymi przenoszono urobek. W pomieszczeniach kopalni eksponowane są autentyczne urządzenia i narzędzia górnicze. Przykładowo, w komorze Sielec zgromadzono eksponaty służące niegdyś do transportu soli wewnętrznymi korytarzami, w poprzeczni Kunegunda z kolei pozostawiono oryginalną drewnianą rynnę z kadzią, wykorzystywane dawniej do odprowadzania wycieków. W Wieliczce zachowany jest też cenny zespół drewnianych kieratów wyciągowych do transportu pionowego. Jeden z nich, typu saskiego, oglądać można w XVIII-wiecznej komorze Kazimierza Wielkiego. Wnętrzami o szczególnym charakterze, stanowiącymi bezcenną spuściznę kultury duchowej górników, są solne kaplice. Pod względem okazałości i unikatowego rzeźbiarskiego wystroju najwspanialsze jest wnętrze kaplicy św. Kingi, patronki górników. Powstające od XIX wieku elementy jej wyposażenia w całości wykonane są w soli, włącznie z posadzkami czy odznaczającymi się niezwykłym kunsztem żyrandolami. Najstarsza zachowana kaplica w podziemiach to XVII-wieczna kaplica św. Antoniego o barokowych formach architektoniczno-rzeźbiarskich. 

Ponadnarodowe wartości kulturowe i przyrodnicze Wieliczki uznane zostały w 1978 roku wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – jako jednego z dwunastu pierwszych obiektów na świecie. Eksploatacja soli zaprzestana została całkowicie w 1996 roku. Dziś podziemia kopalni służą celom turystycznym, muzealnym i leczniczym.